Oorlogsmisdaad?

Even hield de wereld zijn hart vast toen de Russen de kerncentrale Zaporizja onder vuur namen. Na een nacht van beschietingen hebben ze de kerncentrale weten in te nemen. In een trainingscomplex van de centrale brak brand uit, en tevens is een van de zes reactoren beschadigd. Volgens de gouverneur van de regio is de reactor veilig en zal van een kernramp geen sprake zijn, iets waar wel over werd gespeculeerd. Wereldleiders reageerden geschokt. Zo heeft Boris Johnson een spoedvergadering aangevraagd bij de VN-Veiligheidsraad.

 

Dat is niet voor niets. Kerncentrale Zaporizja is de grootste kerncentrale van Europa en een kernramp die uit de beschietingen zou kunnen voortkomen, zou volgens Dmytro Kuleba, de Oekraïense minister van buitenlandse zaken, tien keer groter zijn dan Tsjernobyl. Hoewel de inname van de kerncentrale volgens defensie-expert Danny Pronk past in de tot op heden toegepaste strategie van Rusland, was de inname in de eerste instantie niet de bedoeling. Door de heldhaftige Oekraïense tegenstand zijn de Russen zwaarder materieel en riskante tactieken gaan gebruiken om Oekraïne toch op zijn knieën te dwingen. Met de inname van de kerncentrale heeft Rusland de macht over twintig procent van de elektriciteitsvoorziening van Oekraïne, en daarmee meer macht over Oekraïne; een gebruikelijke stap in tijden van oorlog volgens hoogleraar Oorlogsstudies Frans Osinga van de Universiteit Leiden.

 

De aanval op de kerncentrale zou echter gezien kunnen worden als een schending van het oorlogsrecht. Het oorlogsrecht vindt zijn herkomst in de late middeleeuwen. Peter von Hagenbach was een ridder die verdacht werd voor onder andere moord en verkrachting. In 1474 vond zijn proces plaats voor een ad hoc tribunaal, waarna hij schuldig werd bevonden en onthoofd. Doorgaans wordt dit als het eerste formeel oorlogsrechtelijk proces beschouwd. Een aantal eeuwen later werd internationaal oorlogsrecht voor het eerst formeel vastgelegd in respectievelijk de Geneefse en Haagse conventies. De vierde Geneefse conventie ziet toe op de bescherming van burgers ten tijde van oorlogstijd. Wat deze conventie betekent in de beoordeling van de Russische aanval zal later blijken.

 

Beoordeling

Een andere conventie, die mogelijk een rol speelt binnen de beoordeling van de Russische aanval, is de ‘International Convention for the Suppression of Acts of Nuclear Terrorism’ uit 2005. Deze conventie is geratificeerd door de grote kernmachten, en betracht de ‘Convention on the Physical Protection of Nuclear Material’ uit 1980 beter en breder uit te werken. Centraal binnen de conventie staat het bestrijden van ‘nucleair terrorisme’ en de bescherming van nucleaire faciliteiten. Op het eerste gezicht is de Russische aanval mogelijk te bestraffen op grond van artikel 2, lid 1, sub b van de conventie. Echter, bij nader inzien blijkt dat dit artikel, en deze conventie in zijn geheel, op geen enkele manier de grond verschaft om de Russen formeel te bestraffen; de conventie is niet van toepassing wanneer de activiteiten in kwestie zijn uitgevoerd door militairen ten tijde van een gewapend conflict (artikel 4, lid 2). Het enige wat men aan deze conventie mogelijk zou kunnen ontlenen is het kwaadspreken over de Russische aanval.

 

Een andere belangrijke conventie, welke mogelijk betrekking heeft op de Russische aanval, is de vierde Geneefse conventie uit 1949. Deze conventie is de eerste die zich strekte tot de algemene bescherming van burgers ten tijde van oorlog. Dat in tegenstelling tot de eerdere conventies, welke zich uitsluitend strekten tot de bescherming van militairen. Het artikel dat betrekking heeft op de Russische aanval is niet te vinden in de Geneefse conventie uit 1949, maar in het in 1977 gemaakte amendement, bekend onder de naam ‘Protocol 1’. Protocol 1 werkt de vierde Geneefse conventie uit 1949 verder uit. Artikel 56, lid 1 verbiedt het aanvallen van onder andere dammen, dijken en nucleaire reactoren, als een aanval veel burgerlijke slachtoffers ten gevolg zou kunnen hebben. De uitzondering opgenomen in artikel 56, lid 2, sub b houdt in dat een aanval ‘geoorloofd’ is, indien de nucleaire reactor(en) elektriciteit levert die regelmatig, direct en in aanzienlijke mate militaire operaties ondersteunt én als een aanval de enige uitvoerbare manier is om die ondersteuning uit te schakelen.

 

Conclusie

Volgens de Amerikaanse ambassade in Kiev is de beschieting van de kerncentrale Zaporizja door de Russen een oorlogsmisdaad. Het Amerikaanse ‘State of Department’ verzocht andere Amerikaanse ambassades in Europa om de tweet van de Amerikaanse ambassade in Kiev niet te delen. Mogelijk betekent dit dat de Amerikanen de tweet van de Amerikaanse ambassade in Kiev niet ondersteunen.

 

Het amendement van de vierde Geneefse conventie uit 1977 maakt de Russische aanval mogelijk verboden. Dit is echter niet het geval als de kerncentrale militaire operaties ondersteuning biedt zoals hierboven beschreven én als er geen andere uitvoerbare opties zijn om die ondersteuning te termineren. Hoe dan ook, mocht er ooit een proces plaatsvinden betreffende de Russische aanval op Zaporizja, dan zal Protocol 1 ongetwijfeld een grote rol gaan spelen.

 

• Artikel 2, lid 1 van de Internationale Conventie inzake de repressie van daden van nucleair terrorisme. New York 13 april 2005.
• Artikel 4, lid 2 van de Internationale Conventie inzake de repressie van daden van nucleair terrorisme. New York 13 april 2005.
• Artikel 56, lid 1 van Protocol 1 van het Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd. Genève 8 juni 1977.
• Artikel 56, lid 2, sub b van Protocol 1 van het Verdrag van Genève betreffende de bescherming van burgers in oorlogstijd. Genève 8 juni 1977.
• Atwood, K. (2022, 4 maart). US State Department tells embassies not to share Kyiv Embassy tweet calling nuclear plant attack a war crime. CNN. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://edition.cnn.com/europe/live-news/ukraine-russia-putin-news-03-04-22/h_e964009d3573fc564e6d3edcbe4c6679
• Gorden, G. S. (z.d.). The Trial of Peter von Hagenbach. Oxford Scholarship Online. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://oxford.universitypressscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780199671144.001.0001/acprof-9780199671144-chapter-2
• History.com Editors. (2019, 7 juni). Nuremberg Trials. HISTORY. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://www.history.com/topics/world-war-ii/nuremberg-trials
• How does law protect in war? (z.d.-a). Hague Conventions. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://casebook.icrc.org/glossary/hague-conventions
• How does law protect in war? (z.d.-b). Law of Geneva. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://casebook.icrc.org/glossary/law-geneva
• International Committee of the Red Cross. (2010, 29 oktober). The Geneva Conventions of 1949 and their Additional Protocols. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://www.icrc.org/en/doc/war-and-law/treaties-customary-law/geneva-conventions/overview-geneva-conventions.htm
• NOS. (2022a, maart 4). Aanval op kerncentrale riskant maar lonend voor Rusland. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2419764-aanval-op-kerncentrale-riskant-maar-lonend-voor-rusland
• NOS. (2022b, maart 4). Kerncentrale Zaporizja beschoten en ingenomen na nacht van gevechten. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://nos.nl/collectie/13888/artikel/2419740-kerncentrale-zaporizja-beschoten-en-ingenomen-na-nacht-van-gevechten
• Nuclear Threat Initiative. (z.d.). International Convention on the Suppression of Acts of Nuclear Terrorism. The Nuclear Threat Initiative. Geraadpleegd op 7 maart 2022, van https://www.nti.org/education-center/treaties-and-regimes/international-convention-suppression-acts-nuclear-terrorism/
• Redactie Trouw. (2022, 4 maart). IAEA wil met Rusland en Oekraïne praten over strijd rond kerncentrales. Trouw. Geraadpleegd op 6 maart 2022, van https://www.trouw.nl/buitenland/iaea-wil-met-rusland-en-oekraine-praten-over-strijd-rond-kerncentrales~b2abe069/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.bing.com%2F