Een en al bonhomie?

Op een zonnige dag stapt u uw deur uit. Met uw mantel draperend langs uw lijf, loopt u met een aantal bekenden richting de Pnyx. Onderweg treft u nog een aantal andere metgezellen aan, welke net als u tot een respectabele sociale klasse behoren. Eenmaal aangekomen op de Pnyx vinden u en uw metgezellen een plek om te zitten. Als een van de eersten mag u getuige zijn van dat waar de hedendaagse mens nog steeds zo veel waarde aan hecht. De volksvergadering gaat van start: u leeft in een democratie, de Atheense democratie.

 

Indien het u nog niet duidelijk was, bent u een van de 30.000 tot 60.000 stemgerechtigden van de Atheense democratie. Tussen 508 v.Chr. en 322 v.Chr. was de polis Athene rijk aan een directe democratie. Het stemgerechtigde volk (demos) heerste direct (kratein) over Athene in de volksvergadering. Daar werden besluiten genomen over uiteenlopende zaken zoals voedselvoorraden, verdragen en militair optreden. Hoewel de Atheense democratie haar gebreken kende, kan Athene zich met recht de eerste democratie in de geschiedenis noemen.

 

Een democratie is een bestuursvorm waar besluiten worden genomen aan de hand van collectieve besluitneming door het volk, waarin iedere stemgerechtigde een gelijke stem heeft. Besluiten worden gemaakt op basis van wie of wat de meeste stemmen heeft gekregen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen een directe en een indirecte democratie. Waar in een directe democratie burgers zelf hun stem vertegenwoordigen en dus direct invloed kunnen uitoefenen, wordt de stem van burgers in een indirecte democratie vertegenwoordigd door volksvertegenwoordigers. Wereldwijd zijn er alleen indirecte democratieën aanwezig, maar sommige indirecte democratieën ontlenen elementen van een directe democratie.

 

Hoewel een democratie door velen wordt geprezen, zijn er ook mensen die haar gebrekkigheid erkennen en haar bekritiseren. Zo waren er een  aantal Griekse filosofen die de democratie als bestuursvorm sterk bekritiseerden. Een van hen was Plato, een welbekende filosoof uit Athene, geboren ten tijde van de Atheense democratie. Samen met Aristoteles en Socrates wordt hij als een van de grootste westerse filosofen uit de geschiedenis beschouwd. Plato vond dat de gelijkheid in de stem van stemgerechtigden, ook wel de gelijkheid van ongelijken, onterecht is. Niet iedereen bezit immers de kwaliteiten om een goede afweging te maken binnen de politiek; een onwetend iemand zou niet dezelfde macht moeten hebben als iemand die over veel kennis beschikt.

 

Een ander argument dat Plato aanvoerde is het argument dat in een democratie niet kan worden gegarandeerd dat een volksvertegenwoordiger geschikt is om het volk te vertegenwoordigen. Een volksvertegenwoordiger kan excelleren in het winnen van verkiezingen, maar dat betekent niet dat hij of zij excelleert in het uitoefenen van politiek. Tevens betoogde Plato dat politici die al aan de macht zijn hun macht willen behouden, en dat betrachten te doen door het volk zijn zin te geven om populariteit te behouden.

 

Socrates deelde de mening van Plato. Uit boek zes van Plato’s werk (de) ‘Staat’ blijkt dat Socrates een metafoor gebruikte om zijn standpunt uiteen te zetten. Stelt u zich eens voor dat u zich op een schip bevindt en moet beslissen wie de leiding heeft besturing van het schip. U kunt kiezen uit ‘de gewone man’ of een groep met uiterst veel competentie op het gebied van de zeevaart. Het antwoord ligt voor velen voor de hand. Socrates vergeleek in deze metafoor de Atheense maatschappij met het schip op zee, en stelde de vraag waarom er nog geen einde is gemaakt aan de democratie in Athene als het antwoord op de bovenstaande vraag zo voor de hand ligt.

 

Zowel Plato als Socrates vreesden dat in een democratie de verkeerde mensen de macht zouden uitoefenen, en beiden vreesden het voorkomen van demagogie dan ook ten zeerste. Volgens het Van Dale woordenboek is demagogie “de kunst om de mensen te (mis)leiden”. In een democratie zou dit tot uiting kunnen komen in een verkiesbare politici die aan de macht proberen te komen door in te spelen op de emoties van het volk en gebruik te maken van moreel bedenkelijke leuzen, sterker nog: in een democratie is dit al tot uiting gekomen, en niet in de minste vorm. Het woord demagogie heeft een negatieve connotatie, omdat het vaak in verband wordt gebracht met Adolf Hitler.

 

Onder andere door zijn campagne kwam Hitler in 1934 aan de macht. In zijn campagne stond de Eerste Wereldoorlog en de bevolkingsgroep, die volgens Hitler de oorzaak was van de vele problemen in de Weimarrepubliek, centraal. Naar schatting zijn zes miljoen vermoorde joden het product van Hitlers macht in Duitsland, een macht gedeeltelijk, maar niet geheel verworven, door een democratie. Het leven in een democratie is natuurlijk uiterst prettig, maar een democratie is niet enkel bonhomie en men dient de gevaren van een democratie te erkennen (en haar natuurlijk ook niet voor lief te nemen).

 

Bronnen

• Cartwright, M. (2018, 3 april). Athenian Democracy. World History Encyclopedia. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://www.worldhistory.org/Athenian_Democracy/
• Castaneda, R. J. (2017, 15 maart). Hitler: An Analysis on a Historical Demagogue. Roswell James Castaneda. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://roswelljcastaneda.wordpress.com/2017/03/15/hitler-an-analysis-on-a-historical-demagogue/
• Christiano, T., & Bajaj, S. (2021, 7 juli). Democracy. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://plato.stanford.edu/entries/democracy/#DemoDefi
• Historianet. (2010, 20 augustus). Hoe democratisch was de Atheense democratie? Historianet.nl. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://historianet.nl/beschavingen/grieken/hoe-democratisch-was-de-atheense-democratie
• History.com Editors. (2020, 19 augustus). Adolf Hitler becomes president of Germany. HISTORY. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://www.history.com/this-day-in-history/adolf-hitler-becomes-president-of-germany
• Kershaw, I. (2010). Keerpunten: tien beslissingen die de loop van de Tweede Wereldoorlog voorgoed veranderden (1ste editie). Spectrum.
• Matjaz. (2021, 23 januari). Plato | Criticism of democracy. The Gallerist. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://thegallerist.art/plato-criticism-of-democracy/
• The School of Life. (2016, 28 november). Why Socrates Hated Democracy [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=fLJBzhcSWTk&t=137s
• Thompson, S. (z.d.). What Places Have a Direct Democracy as Government? Classroom. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://classroom.synonym.com/places-direct-democracy-government-23257.html
• Van Dale. (z.d.). Betekenis “demagogie”. Geraadpleegd op 20 februari 2022, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/demagogie#.YhN3LoqZO3A