Hoe kan het dat bijna 90% van de slachtoffers van Obama’s drone-aanvallen onschuldige burgers waren?

Ondanks dat het geen geheim is dat de Verenigde Staten en mensenrechten niet hand in hand gaan, waren de Drone Papers schokkend. Uit deze gelekte documenten bleek dat tussen januari 2012 en februari 2013 meer dan tweehonderd mensen werden gedood door Amerikaanse drones, van wie er maar 35 daadwerkelijk het doelwit waren. Vijf maanden lang was maar liefst 90 procent van de doden niet het beoogde doelwit. Hoe kon dit gebeuren?

Nevenschade, een mens van vlees en bloed

De eufemistische militaire uitdrukking voor het maken van burgerslachtoffers bij oorlogshandelingen is nevenschade. Moet er alles aan gedaan worden om zulke nevenschade te voorkomen? Nee. Indien men van tevoren weet dat er bij een aanval op een militair doel burgers of burgerobjecten worden geschaad, dan is dat niet in alle gevallen verboden onder internationaal oorlogsrecht. Nevenschade wordt geaccepteerd als deze niet excessief is ten opzichte van het verwachte concrete en directe militaire voordeel van de aanval.

Ieder weldenkend mens kan bedenken dat een gebrek aan transparantie kan leiden tot grote fouten - en vele onnodige burgerslachtoffers. Na het uitkomen van de Drone Papers besloot Obama dan ook dat de minister van Defensie een rapport over het aantal burgerdoden door Amerikaanse aanvallen moest voorleggen aan het Congres. Alhoewel dit een stap in de goede richting lijkt, vermoeden mensenrechtenorganisaties dat de aantallen in werkelijkheid veel hoger lagen dan gerapporteerd. Nog problematischer is dat Trump die jaarlijkse rapportage niet meer nodig achtte. Volgens hem zouden deze verplichtingen de veiligheidsdiensten afleiden van hun primaire taak. Toch bijzonder dat het beschermen van burgers niet onder de primaire taak van veiligheidsdiensten valt..

Ook Nederland heeft bloed aan de handen

In Nederland staat de informatievoorziening er niet veel beter voor. Bij een Nederlandse operatie op 3 juni 2015 op Hawija in Irak vielen meer dan 70 burgerdoden. Op 23 juni 2015 schreef voormalig minister Hennis in antwoord op feitelijke vragen aan de Kamer dat voor zover haar bekend was er geen burgerslachtoffers waren gevallen bij Nederlandse operaties, terwijl haar ministerie al twee weken wist van de burgerdoden. Hennis beloofde vervolgens de Kamer te informeren na onderzoek als er sprake is van burgerslachtoffers door Nederlands optreden, wat niet meer dan verwacht kan worden.

Maar deze belofte bleek moeilijk te houden. Op 21 september 2015 is er opnieuw een Nederlandse luchtaanval waarbij, zo blijkt in 2019, 4 burgers zijn omgekomen. Hoeveel doden er zijn gevallen in Hawija en in Mosul, en om welke aanvallen het gaat krijgt de Kamer, ruim vier jaar nadat beide incidenten plaatsvonden voor het eerst te horen, en ruim twee weken nadat de NOS en NRC daarover berichtten. Tot zover de transparantie van de Nederlandse overheid. Hoe moeilijk moet het de Tweede Kamer gemaakt worden om haar controlerende functie uit te voeren?

Vergeten

Wat in elk geval verbeterd moet worden is de transparantie over burgerslachtoffers. Er is geen ruimte meer voor ministers die ‘vergeten’ bomaanvallen te vermelden of voor ministers die een gebrek aan actieve herinneringen hebben. Ook wij, ver van het oorlogsgebied vandaan, lijken te vergeten hoeveel burgerslachtoffers er vallen, om nog maar niet te spreken over alle verwoeste huizen, winkels en scholen. Maar in Hawija zal niemand de Nederlandse bomaanval vergeten..

 

Bronnen

• Bouma, F. (2020, 2 oktober). Onafhankelijk onderzoek naar luchtaanval Hawija, geen compensatie. NRC. Geraadpleegd op 7 februari 2022, van https://www.nrc.nl/nieuws/2020/10/02/onafhankelijk-onderzoek-naar-luchtaanval-hawija-geen-compensatie-a4014458
• De Voogt, S. (2016, 1 juli). VS geven openheid over burgerslachtoffers van drones. NRC. Geraadpleegd op 7 februari 2022, van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/07/01/vs-geven-openheid-over-burgerslachtoffers-van-drones-a1503179
• NOS. (2019a, maart 7). VS maakt aantal burgerslachtoffers drone-aanvallen niet meer bekend. Geraadpleegd op 7 februari 2022, van https://nos.nl/artikel/2274913-vs-maakt-aantal-burgerslachtoffers-drone-aanvallen-niet-meer-bekend
• NOS. (2019b, november 4). Hoe de Kamer jarenlang in het duister tastte over burgerdoden in Irak. Geraadpleegd op 7 februari 2022, van https://nos.nl/artikel/2309069-hoe-de-kamer-jarenlang-in-het-duister-tastte-over-burgerdoden-in-irak
• Zwanenburg, M & Ducheine, P (2021, 9 februari). Hoogleraren reageren op artikel over oorlogsrecht. Faculteit militaire wetenschappen. Geraadopleegd op 7 februari 2022, van https://faculteitmilitairewetenschappen.nl/news/view/3560da9b-5fcc-47ab-9ea9-438568c36dd2/hoogleraren-reageren-op-artikel-over-oorlogsrecht