De wet als handleiding voor televisieprogramma’s

Op een willekeurige avond deze week viel mijn oog op de tv-gids. Hierbij viel op dat de eerste vijf commerciële zenders die erin stonden allemaal een programma uitzonden die avond waar juridisch wel het een en ander in gebeurt. Bij sommige van deze programma’s weliswaar wat meer op de achtergrond, maar eigenlijk hielp het bij al deze programma’s wel om wat rechtswetenschappelijke achtergrondkennis te hebben. Wat is toch de aantrekkingskracht van deze juridische vraagstukken bij de grote commerciële zenders? En in hoeverre spelen rechtsvragen een rol bij het maken van deze televisie shows?

Om maar eens te beginnen met de zenders van RTL: deze hebben maar liefst drie programma’s met een juridische tint op het programma staan deze maandag. Het gaat hier als eerste om ‘Kopen zonder Kijken’. In dit programma, waarin mensen ongezien een huis kopen, draait het op het eerste gezicht weliswaar niet om de wet. Toch kan ik me voorstellen dat de makers vooraf wel de nodige tijd kwijt zijn geweest aan het beantwoorden van wettelijke vraagstukken. Allereerst natuurlijk de vraag of er wel echt een verbintenis tot stand komt als men niet weet welk huis ze kopen. Is er dan wel voldaan aan artikel 3:33 en 3:35 BW; komt de wil overeen met de verklaring en kan de wederpartij daar dan ook gerechtvaardigd op vertrouwen? En hoe kan er een hypotheekrecht gevestigd worden op een onroerende zaak door de kopers, zonder dat zij weten welk huis het nu eigenlijk over gaat? Al met al dus genoeg stof tot nadenken voor de producenten van het programma, maar natuurlijk ook voor de kijker met een juridische blik.

Een klik op de afstandsbediening naar de volgende zender laat het programma ‘in overtreding’ op het beeld verschijnen. Hierbij worden agenten en handhavers gevolgd wanneer zij hun werk op straat uitvoeren. Ook hierbij is er sprake van een juridisch element. Wat is het verschil tussen een agent en een handhaver, en welke bevoegdheden horen daarbij? En welke wetten worden er eigenlijk overtreden waartegen in dit programma wordt opgetreden? De bevoegdheden van agenten en buitengewoon opsporingsambtenaren zijn voor een groot deel vastgelegd in het wetboek van strafvordering. De overtredingen waartegen wordt opgetreden kunnen van alles zijn. Zo kan er sprake zijn van een strafrechtelijk vergrijp, of van een overtreding van een algemene plaatselijke verordening. Dit laatste valt dan weer onder het bestuursrecht.

Het derde programma van RTL met een juridische achtergrond is niet van Nederlandse bodem, maar is afkomstig uit Detroit in de Verenigde Staten. Het gaat hier om ‘Hardcore Pawn’, waarin de gang van zaken rondom een groot pandjeshuis gevolgd wordt. Klanten van deze winkel krijgen de vraag of ze hun item willen verkopen of verpanden. In het Nederlandse recht komen hierbij het derde en het vijfde boek van het BW om de hoek kijken, waarin het pandrecht en het eigendomsrecht geregeld zijn. In Amerika werkt dit ongetwijfeld iets anders, maar het idee blijft globaal hetzelfde. Bij verkoop wordt het eigendomsrecht overgedragen aan het pandjeshuis en kunnen zij dit product dus meteen weer in de winkel leggen om te verkopen. Bij verpanden, in dit geval een vuistpand, wordt het pandjeshuis de houder van de zaak, maar wordt de eigendom niet overgedragen. Het verstrekte geldbedrag is hierbij een lening en de verpande zaak dient als onderpand, zodat het pandjeshuis er zeker van is dat hun geld niet in rook opgaat als er niet wordt terugbetaald. De klanten die het goed binnenbrengen kunnen dus kiezen op welke wijze zij geld willen ontvangen en of ze het product nog terug willen op een later moment. Immers, de klant is koning, hoewel er in dit programma dan wel opvallend vaak sprake is van figuurlijke majesteitsschennis wanneer iemand onder luid geschreeuw de winkel wordt uitgesmeten.

Alsof dit nog niet genoeg juridische vraagstukken waren voor één televisieavond heeft ook Talpa nog twee van zulke programma’s. De meest duidelijke daarvan is toch wel het programma van Mr. Frank Visser. Deze televisierechter houdt zich al jaren bezig met burenruzies over lelijke bomen en verkeerde tuinhekjes. Zijn expertise lijkt echter geen grenzen te kennen en de een na de ander vraagt hem om advies over allerlei ogenschijnlijk normale, meestal privaatrechtelijke, casussen. Ten slotte heeft Talpa dan nog ‘Wegmisbruikers’ in de planning staan. Hoewel het programma goed te volgen is zonder achtergrondkennis komen er toch geregeld termen voorbij met een juridische achtergrond. Hierbij valt te denken aan het (in)vorderen van iemands rijbewijs, en ook artikel 5 van de Wegenverkeerswet wordt meer dan eens genoemd. Ook de zogeheten ‘Wet Mulder’ komt geregeld voorbij, waarin de afhandeling van lichtere verkeersovertredingen is geregeld. Over het algemeen is het ook goed mogelijk om je te ergeren aan de wegmisbruikers zonder deze achtergrondkennis, maar het is toch leuk om te weten hoe het juridisch in elkaar steekt.

Na deze evaluatie van de juridische factoren in deze televisieprogramma’s rest dan toch nog de vraag: Wat maakt juridisch getinte programma’s toch zo interessant? Als de grote commerciële zenders dit allemaal uitzenden zal er toch wel een zekere aantrekkingskracht zijn. Vermoedelijk heeft dit ermee te maken dat het allemaal ogenschijnlijk herkenbare handelingen zijn, die vrij gemakkelijk voor te stellen zijn. Bij de open dagen van de studie rechtsgeleerdheid werd ook een groot deel van de presentatie besteed aan een niet al te abstracte casus en ieder jaar komen er weer veel studenten op de studie af. Juist dat het makkelijk voor te stellen is lijkt er dus voor te zorgen dat het de interesse van mensen wekt. En die extra stof tot nadenken over de juridische aspecten van deze programma’s: dat is de bonus voor de juridisch opgeleide kijker.