Interview Shaha Riza

Tijdens de Nexus-conferentie: The last revolution kreeg ik de mogelijkheid om te praten met een van de sprekers. Aanwezig waren onder andere; een diplomaat van Obama en Clinton, een politiek filosoof en adviseur van Poetin, een filosoof van China als belangrijkste supermacht en nog meer intrigerende en boeiende personen. Ik had het geluk dat ik Shaha Riza mocht interviewen. Zij heeft ongelofelijk veel kennis over de ontwikkeling van de Arabische wereld op het gebied van democratisering en vrouwenrechten.

Shaha Riza is een Arabisch activiste uit Libië die al jaren bezig is om de vrouwenemancipatie en democratie in het Midden-Oosten en Noord-Afrika zo goed mogelijk te stimuleren. Ze studeerde aan de London School of Economics. Na haar studie heeft ze voor verscheidende internationale instanties gewerkt. Haar huidige functie is Gender Specialist bij de Wereldbank.

Wat heeft u gestudeerd en wat was uw inspiratie om uzelf in te zetten voor vrouwenrechten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika?

Mijn studie bereidde mij niet voor op wat ik ben gaan doen voor vrouwen in het Midden-Oosten. De studie die ik heb gedaan ging over politieke internationale verhoudingen. Het werk om me in te zetten voor de rechten van vrouwen kwam eigenlijk per toeval langs. Gaandeweg leerde ik hoe moeilijk vrouwenorganisaties het hadden in het Midden-Oosten om hun doelen te bereiken. Zo kwam ik tot de realisatie dat de Arabische wereld niet zou veranderen tenzij alle vrouwen er iets aan gingen doen.

Met mijn werk ging ik naar een werkplaats toe waar vrouwen werkten. Het doel van de werkplaats had niet zoveel te maken met de rechten van vrouwen zelf. Maar bij die werkplaats kwam ik erachter dat de vrouwen daar zich heel goed realiseerde dat ze geen vrijheid hadden. Ze zongen een lied over vrijheid wat werd gezongen toen Marokko nog in handen was van de Fransen en nu zongen ze het vanwege de huidige regering.

Ik merkte bij mijn werk dat de verzoeken van organisaties waar vrouwen werkten vaak gingen over scholingsprogramma’s. De verzoeken van de mannen gingen meestal over tijdschriften. Bij mij drong toen het besef door dat de vrouwenorganisaties een eigen ruimte aan het creëren waren waarin vrouwen meer vrijheid en rechten kregen. Door hun deelname in de economie te vergroten door middel van scholing en daarna werk. Toen realiseerde ik me voor het eerst dat vrouwen een bepaalde kracht hebben.

Ik zag mezelf niet als een feminist. Nu zie ik mezelf eigenlijk nog steeds niet zo. Maar ik sta sterk in het besef dat vrouwen een kracht zijn die verandering kan brengen, met of zonder hoofddoek. Aan het einde van de dag raken ook vrouwen met een hoofddoek het glazen plafond. Dan hebben ze geen andere keuze dan voor verandering te zorgen.

Wat is de stand van zaken voor de vrouwen nu in het Midden-Oosten en welke veranderingen zijn er gaande?

In het Midden-Oosten zijn over het algemeen de vrouwen ondergeschikt aan de man, traditioneel gezien. De vrouwen zijn de bewaarders van de eer in de familie. In ruil daarvoor zorgen de mannen dat er genoeg geld is om voor het gezin te zorgen.

Nu is er verandering gaande. Er is een revolutie gaande die niemand heeft opgemerkt. Namelijk het scholen van de vrouwen van de middenklasse. Vroeger konden vrouwen lerares worden of verpleegster/dokter en daar hield het mee op. Maar deze vrouwen merkten dat ondanks dat ze werkte en geld verdienden ze in het democratisch proces van het land nog steeds niks te zeggen hadden. De vrouwen begonnen zich toen te organiseren in groepen. Zo ontstond er een soort parallelle macht naast die van het werkelijke bestuur, waar bijna alleen maar mannen actief waren. Ik geloof dat dit ook een basis was voor de opstanden in de Arabische wereld in 2011. Misschien was de opkomst van een erg conservatie stroming na de opstanden er juist omdat de vrijheid van de vrouwen mede de ruimte voor die opstand had gerecreëerd. Door die conservatieve stroming wordt de vrijheid van vrouwen weer ingeperkt. Toch blijven ook nu vrouwen een rol hebben in de politiek. Ook al hebben ze niet veel officiële posities.

Wat is de rol van mannen?

Het support van mannen is altijd nodig. Zo zag je dat in Saudi-Arabië er op een gegeven moment genoeg mannen waren die wilden dat vrouwen konden gaan autorijden. Een reden daarvoor was dat het economisch gezien totaal niet handig is om constant een chauffeur voor je vrouw of dochter te moeten betalen.

Is er een relatie tussen economische status en de rechten van vrouwen?

Jazeker, vooral de scholing is het allerbelangrijkste. Voor mijzelf wist ik ook dat ik mezelf moest scholen als ik een weg naar buiten wilde hebben zodat ik economisch zelfstandig kan zijn. Eerst zag je ook dat vrouwen zich niet uit de huwelijksmarkt durfde te scholen maar nu is het precies andersom. Nu zie je bijvoorbeeld in Saudi-Arabië dat mannen juist een geschoolde vrouw willen hebben want dat betekent dat het huishouden een extra inkomen heeft. Dit verandert de verhoudingen tussen mannen en vrouwen.

Soms wordt dit gegeven ook op een negatieve manier gebruikt. Zo wordt er in Jordanië reclame gemaakt tegen het huwelijk. Zo behoudt de familie namelijk het extra inkomen van de vrouw in plaats van dat de vrouw haar inkomen deelt met haar man en kinderen.

Hoe was uw transitie van Noord-Afrika naar het Westen?

Voor mij was het toen een andere wereld dan nu. Er werd van mij verwacht dat ik ging studeren. In de jaren zestig werd dit veel meiden verwacht. Ik hoefde mijn haar ook nooit te bedekken. Voor mijn religie, de islam, is het belangrijk dat ik netjes ben gekleed. Maar het bedekken van mijn haar of handen is niet nodig. Ik denk dat de transitie voor mannen wel moeilijker is. Van mijn generatie zijn de vrouwen juist minder conservatief geworden als ze naar het westen reisden en voor de mannen was dit precies andersom. De mannen werden juist extreem conservatief.

Ik ben wel erg verbaasd dat de vrouwen in het Westen zoveel tijd hebben gehad om te studeren en te werken en dat tot voor kort zij zich nog nooit hebben uitgesproken over seksuele intimidatie. Waar zijn die vrouwen zo bang voor, behalve het verliezen van hun baan? Voor de vrouwen in het Midden-Oosten zijn de gevolgen in zo'n geval veel groter. De #metoo-actie heeft ook effect op de Arabische wereld. Nu hoor je daar dat families zeggen dat je als vrouw niet moet gaan werken of studeren want kijk maar naar het Westen en wat daar op de werkvloer gebeurd. Ik vraag me af of dit nu ook effect gaat hebben op de mogelijkheid voor vrouwen in het Midden-Oosten om te gaan werken.

Het Nexus-instituut is een culturele denktank die op hoog niveau maatschappelijke debatten voert over de problemen van vandaag. De sprekers op de conferenties en de auteurs van elke publicatie van het tijdschrift zijn de spil van het cultuurfilosofisch debat. Een aantal namen zijn; Jeb Bush, Amos Oz, Jan Peter Balkenende, Mabel van Oranje en Sonia Ghandi. Als je meer over het Nexus wilt weten kan je op de site meer informatie vinden. Ook biedt Nexus een jongerenlidmaatschap aan, genaamd Nexus Connect.