Het dieselschandaal: twee jaar later

Het is nu ruim twee jaar geleden dat er werd ontdekt dat er met de dieselmotoren van het merk Volkswagen gesjoemeld was. In 2015 kwam de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) met een rapport naar buiten dat ongeveer 500.000 Volkswagens binnen de VS werden verdacht van het rijden met sjoemelsoftware en al gauw werden ook de dochterbedrijven Audi, Skoda en Porsche verdacht. Ik werkte toentertijd in een Honda-showroom en volgde alle ontwikkelingen op de voet. De miljardenclaims stroomden binnen en Volkswagen zou miljoenen auto's moeten terugroepen om de sjoemelsoftware aan te passen. ‘Dit gaat leuk worden,’ dacht ik, ‘ik ben benieuwd hoe lang het gaat duren voordat Volkswagen failliet is.’ Maar opeens was alle berichtgeving uit de media verdwenen en in vorig jaar was Volkswagen zelfs voor het eerst in haar bestaan ’s werelds grootste autoproducent. Twee jaar later: wat is er gebeurd?

Wat hield het dieselschandaal in?

In 2008 zette het explosief groeiende Volkswagen haar “2018 Strategy” in. Dit hield in dat zij binnen tien jaar Toyota en General Motors van de troon wilde stoten om zo de grootste autoproducent ter wereld te worden. De net begonnen crisis zou geen probleem, maar meer een mogelijkheid zijn om dit waar te maken door het ingevoerde beleid van "ecological relevance and profitability”. In 2008 produceerde Volkswagen 6,4 miljoen auto’s, een mager aantal vergeleken met de 9,2 miljoen die Toyota produceerde. Vooral op de markt van personenauto’s moesten de nummers omhoog. De auto’s moesten een beter design krijgen, de motoren moesten krachtiger worden, het verbruik minder en de uitstoot en daarmee de belastingen (in Nederland BPM) moesten omlaag. Via hun programma “Clean Diesel” probeerde ze in de Verenigde Staten de dieselmarkt te veroveren en in 2015 bezat Volkswagen ook zeventig procent van de totale dieselmarkt. Maar toen ging het mis: de EPA werd getipt over de sjoemelsoftware en concludeerde in een rapport dat de dieseltjes in sommige gevallen tot maar liefst veertig keer te veel stikstofoxiden (NOx) produceerden. Hier was de EPA nooit eerder achter gekomen, omdat de motoren van de Volkswagens waren uitgerust met software die ervoor zorgde dat de uitstoot minder schadelijk was tijdens een controle in de garage dan tijdens normaal gebruik buiten op de weg. De software van een Volkswagen herkende dan dat de auto op een rollerbank stond en daardoor werden er minder schadelijke stoffen uitgestoten dan in een normale situatie. Tot nu.

De financiële claims vanuit voornamelijk de VS stroomden binnen, miljoenen auto’s moesten terug geroepen worden, de verkoop van Volkswagens nam ineens drastisch af en de CEO Martin Winterkorn stapte op en werd opgevolgd door de baas van Porsche. Volkswagen zet al snel €6,7 miljard opzij om de kosten voor het terugroepen van Volkswagens te betalen. Dit resulteerde voor Volkswagen direct in een verlies van €2,5 miljard, het eerste kwartaalverlies in vijftien jaar tijd! Dit zou echter nog lang niet het einde zijn van de financiële impact. De EPA kon boetes opleggen van maar liefst $37.500 per gesjoemelde Volkswagen (de gemiddelde verkoopprijs van een verdachte Volkswagen was $20.000 - $25.000), tot een maximum van $18 miljard. Daarbij kwam ook nog eens dat Volkswagen mogelijk aangeklaagd zou worden door de Federal Trade Commission voor misleiding dat hun Volkswagens schoon zouden zijn. Uiteindelijk weet Volkswagen een schikking te treffen met toezichthouders en eigenaren voor $14,7 miljard, waarvan $10 miljard gaat naar compensaties van Volkswagenhouders in de VS.

Hoe zit het met Europa?

De schikking in de VS is voor Volkswagen natuurlijk al een ontzettend groot bedrag, maar $14,7 is voor zo’n megaconcern overzienbaar. Echter rijden er naast de 500.000 diesels in de VS nog 10 miljoen Volkswagens met sjoemelsoftware (allemaal gebouwd tussen 2009 en 2015 - een jaar na het invoeren van Strategy 2018) rond, waarvan 8,5 miljoen in Europa. Hoe zit het daar mee?

Er rijden zeventien keer zo veel gemanipuleerde dieseltjes met dezelfde sjoemelsoftware rond in Europa. Mocht Volkswagen net zo galant Europese eigenaren tegemoet treden, dan geeft een snelle rekensom dat deze compensatie zo’n $170 miljard zou bedragen. Boetes voor het misleiden van klanten, samenzwering, tegenwerking van de rechtsgang en schending van de milieuwetten binnen de Europese Unie en ieder lidstaat individueel worden dan nog even daar gelaten. De EU en ieder lidstaat individueel? Aha: daar zit het probleem. Consumentenwetgevingen verschillen sterk tussen de lidstaten. In Nederland kan een boete van maximaal € 900.000 per overtreding van de ­consumentenregel opgelegd worden. Dat is niet een bedrag waar Volkswagen heel erg van schrikt. Duitsland zal tevens geen hoge straffen tegen haar eigen trots opleggen. Maar wat kunnen de EU-lidstaten samen? Ook vrij weinig. Er is bijvoorbeeld geen gezamenlijke bevoegdheid om boetes uit te delen, slechts individueel. De EU kan enkel hopen dat de druk voor Volkswagen om meer voor zijn Europese klanten te doen sterk toeneemt.

Twee jaar zijn we verder en in Europa is nog steeds geen financiële compensatieregeling voor dieseleigenaren getroffen, slechts een verlengde garantie van twee jaar op alle verkochte dieselauto's. Vergeleken met de VS is dit dus verwaarloosbaar te noemen. Maar als we realistisch kijken, zijn de ‘gedupeerde’ eigenaren dan ook echt gedupeerd? Het is namelijk de omgeving en maatschappij die de gevolgen dragen van uitstoot van fijnstof door dieselauto’s, niet de eigenaren. Bovendien zijn de tweedehands prijzen van de gemanipuleerde auto’s niet gedaald en in sommige gevallen zelfs gestegen! Een compensatieregeling zoals die in de VS zou dus ook disproportioneel zijn. Bovendien, boetes die in verhouding zouden staan met de boetes in de VS, hadden waarschijnlijk tevens een catastrofaal gevolg voor Volkswagen gehad. En wat zouden wij in Europa zonder Volkswagen moeten? Honderden fabrieken binnen Europa (ook in Nederland) zouden dicht moeten, fabrieksmedewerkers zouden op straat komen te staan, de showrooms moeten dicht en daarmee zouden duizenden verkopers weer wasmachines of tv’s moeten gaan verkopen en dat net in een tijd dat we eindelijk de crisis uit waren.

In de VS heeft Volkswagen aan het begin van dit jaar nog een schikking getroffen met het Amerikaanse ministerie van justitie. Tegen een bedrag van $4,3 miljard wordt Volkswagen nu gevrijwaard van verdere vervolging. In Europa wordt er nog steeds gezocht naar een passende vervolging tegen Volkswagen, maar voornamelijk wordt er gezocht naar oplossingen die ervoor kunnen zorgen zulke schandalen in de toekomst niet meer zullen voorkomen. Zo wordt sinds 2007 al het idee geopperd om testen voortaan niet meer in de garage maar op de weg uit te voeren, maar is dit idee onder druk van de autolobby 10 jaar later nog steeds niet gerealiseerd. Ook moet er een onafhankelijke Europese keuringsinstantie komen. Zo kunnen Duitse “onafhankelijke” keuringsbedrijven niet meer in Duitsland geproduceerde auto’s keuren, en mocht er een bedrijf dan wel te streng zijn, dan moet een autoconcern niet zomaar naar een ander bedrijf kunnen switchen. Het openbaar maken van de codes die de software bevat binnen de auto-industrie is een andere eis die ervoor moet zorgen dat fraude voortaan eerder aan het licht kan komt. Hopelijk worden deze regels snel doorgevoerd en kun je voortaan niet alleen genieten van het strakke design van je Audi A5 of de kracht van de 230pk van je Golf GTI, maar zit je tevens in je auto met het heerlijke gevoel dat je schoon over de weg rijdt.