De hedendaagse veroveraar

Het is misschien niet heel erg spannend en voor ons studenten niet actueel, maar het is wel een van de grootste uitdagingen van onze tijd; ik heb het over de verwoestijning van leefbaar land. Hier in Nederland en Europa hebben we er geen last van, maar de VN schat dat binnen tien jaar bijna 50 miljoen mensen hun woonplaats hebben moeten verlaten doordat hun woonplaats is veranderd in een woestijn.

Verwoestijning is de degradatie van land door klimaatverandering en menselijk handelen en komt vooral voor in Azië en Afrika, maar ook in delen van Noord-Amerika. Bijna 1,5 miljard mensen worden beïnvloed door verwoestijning en dit heeft vergaande gevolgen op het gebied van biodiversiteit, armoede en de economische stabiliteit. De gebieden die het meest vatbaar zijn voor verwoestijning zijn ”drylands” waar, zoals de naam misschien al zegt, maar heel weinig regen valt en maar weinig groeit. Dit soort land is zeer gevoelig voor misbruik, door bijvoorbeeld te veel landbouw of veeteelt, en heeft veel tijd nodig om te herstellen. Als het land echter geen tijd krijgt om te herstellen, dan heeft dit tot gevolg dat het land onbruikbaar wordt en verandert in een woestijn.

Zoals net al is genoemd is een van de hoofdoorzaken van dit fenomeen het overmatig gebruik van de grond. Een heel groot deel, bijna 90% van de getroffen mensen, bevindt zich in ontwikkelingslanden. Overpopulatie dwingt de mensen in deze onderontwikkelde landen om de kwetsbare gebieden rond de woestijn te gebruiken voor landbouw en veeteelt om te kunnen overleven. Vaak kunnen deze mensen het niet veroorloven om het land te laten liggen om te herstellen en putten zo de grond uit. Het geheel vormt een vicieuze cirkel, want als de grond onbruikbaar is geworden moeten ze weer een andere plek zoeken. De bomen worden omgekapt en de vegetatie, die de bovenste vruchtbare laag van de grond vasthouden, wordt opgegeten door de dieren die daarop gehouden worden. Door regen en wind verdwijnt daardoor de bovenste vruchtbare laag en blijft de onderliggende onvruchtbare grond over. Zonder vegetatie om de grond vast te houden is de aarde blootgesteld aan erosie en dit leidt tot verwoestijning.

Maar erosie is natuurlijk niet iets nieuws en verwoestijning bestaat al honderden jaren, maar de huidige snelheid van verwoestijning is 30 tot 35 keer zo snel als eerst. Dit geeft voor sommige onderzoekers genoeg reden om te concluderen dat klimaatsverandering een rol speelt in de snelheid waarin land verandert in woestijn. Lang aanhoudende droogte of juist heel veel regen kunnen verwoestijning in gang zetten. De directe oorzaak is dan ook het verdwijnen van vegetatie in dit soort gebieden, door het weer of door mensen, waardoor de grond zijn stevigheid verliest en veel minder water kan vasthouden. Ook neemt, door de afwezigheid van planten, de temperatuur van de grond toe waardoor water sneller verdampt. Het geheel van deze oorzaken en processen vormen het proces van uitputting van de grond. Het proces komt overal op de wereld voor, maar nergens zijn de factoren precies hetzelfde waardoor het precieze effect van klimaat, zoals temperatuur of droogte, niet kan worden vastgesteld.

Verstevigingen om de grond te beschermen tegen verwoestijning. 

 

De grootste moeilijkheid van dit probleem is dat het aan de ene kant ecologisch heel erg ingewikkeld is, maar het is ook grotendeels een sociaal probleem. Zoals eerder is genoemd ligt het grootste deel van de gebieden in ontwikkelingslanden en dat maakt het effectief tegengaan van verwoestijning erg lastig.  Er moeten oplossingen komen om het land te beschermen tegen overmatig gebruik. Het planten van nieuwe bomen en planten moet de grond beschermen tegen erosie en er moet zorgvuldiger met grondwater worden omgegaan. Extra verstevigingen om de grond verder te beschermen tegen wind en regen kunnen ook helpen om het gebied te beschermen. Maar dit soort oplossingen kosten veel geld en hebben een stabiele situatie in het land nodig en helaas hebben veel ontwikkelingslanden dit niet.

Het is daarbij nog maar de vraag of het proces van verwoestijning omkeerbaar is. Als de bovenste laag echt helemaal weg is en er alleen nog maar een barre ondergrond over is, dan gaat het tientallen jaren duren voordat het zich kan herstellen en zelfs dat is niet zeker. Verwoestijning neemt op het moment nog steeds toe en de huidige anti-verwoestijning programma’s hebben nog niet echt veel effect gehad. De gebieden die het meest kwetsbaar zijn bevinden zich vaak in ontwikkelingslanden en dat maakt het effectief bestrijden van verwoestijning erg lastig. Maar een ding is zeker, zolang er niets aan wordt gedaan blijft de woestijn zich uitbreiden en worden steeds meer mensen gedwongen om hun woonplaats te verlaten.