Wijziging donorwet tast zelfbeschikkingsrecht aan

Dit artikel is door mij geschreven als reactie op het artikel van Linde. Zij heeft de vele voordelen van het wetsvoorstel over orgaandonatie op een interessante manier uiteen gezet, maar de andere kant van het verhaal naar mijn mening onvoldoende belicht. Meer nuancering is in dit debat zeker op zijn plaats. Ik wil specifiek ingaan op de volgende passage.

“Klinkt als een goed plan zou je zeggen, maar de tegenpartij denkt hier anders over. Hun eerste punt van kritiek is dat het plan een inbreuk op het zelfbeschikkingsrecht van mensen maakt. Ikzelf kan me niet voorstellen dat iemand dit als serieus argument kan aandragen, want aan je zelfbeschikkingsrecht verandert helemaal niets. In plaats van dat je moet inloggen om op ‘ja’ te klikken, moet je inloggen om op ‘nee’ te klikken.”

In mijn optiek, als tegenstander van het wetsvoorstel, is het opvallend dat een dergelijke inbreuk op het zelfbeschikkingsrecht en de zwaarte hiervan wordt behandeld in twee regels en vervolgens opzij wordt gezet in de volgende drie. Het zelfbeschikkingsrecht van de mens evenals de integriteit van het eigen lichaam is binnen veel (westerse) samenlevingen een fundamenteel recht en de inbreuk dat dit wetsvoorstel daarop maakt verdient meer aandacht en meer nuancering naar mijn mening.

Om te beginnen met de uitspraak dat aan dit zelfbeschikkingsrecht niets zou veranderen. Dit lijkt mij een onjuiste bewering, en dat lijkt de schrijfster van het originele artikel met me eens te zijn, aangezien ze in de volgende zin de verandering zelf ook noemt (getuige de ‘in plaats van’). Echter, deze verandering is niet zo klein als wordt beweerd. Het recht van zelfbeschikking is geen recht waar je actie voor hoeft te ondernemen. Je hebt als levend (en als dood) mens dit recht. Wat er door dit wetsvoorstel dreigt te veranderen is dat je een gedeelte van dit recht pas hebt als je actie onderneemt om dit recht daadwerkelijk te verzilveren. Of dat een groot bezwaar is, is een vraag op zichzelf, maar dat er iets aan het zelfbeschikkingsrecht en de verwerving hiervan verandert, is een feit.

Ik zal een voorbeeld schetsen van een mogelijk bezwaar tegen deze verandering. Stel dat er iemand is die zich om wat voor reden dan ook niet uitschrijft, geen bezwaar maakt of ‘nee’ aankruist en vervolgens op jonge leeftijd reeds onverwacht in een hersendode status terecht komt. Deze persoon heeft nooit de bewuste keuze gemaakt dat zijn organen gebruikt mogen worden. Of hij het nu niet of wel had gewild, zijn keuze is nooit duidelijk geweest en toestemming tot het gebruiken van zijn organen heeft hij nooit gegeven. Zonder toestemming worden zijn organen (voor zover mogelijk uiteraard) straks gebruikt.

Men zou kunnen stellen dat impliciete toestemming wordt gegeven door het niet maken van bezwaar tegen het afstaan van de organen (dit is het grootste gedeelte van de D66 redenatie). Toch lijkt het mij dat de ‘zwijgen is toestemmen’ bewering zwaar onvoldoende is om aan zulk fundamenteel recht te tornen. Stel dat je over een week een brief van de KPN in de bus krijgt, waarin wordt gesteld dat je een nieuw abonnement voor 60 euro per maand afsluit tenzij je bezwaar maakt. Iedereen zou de idiotie hiervan inzien. Dit gaat echter slechts om telefonie en geld, en nog lang niet over een lastig onderwerp met een zekere emotionele lading zoals orgaandonatie. In mijn optiek zou dit iets zijn waarover je een actieve keuze moet maken.

Nu hecht ik, als symptoom van mijn liberale denken, waarde aan dit recht van zelfbeschikking, maar er staat ook wat tegenover. Ik geloof namelijk echt dat dit wetsvoorstel mensenlevens kan redden. Of dat voldoende is om deze inbreuk te maken is een lastige afweging die ieder voor zich moet maken met alle voor- en nadelen erbij. Als je dan tot de conclusie mocht komen dat het voorstel toch goed is, prima, even goede vrienden. Het stoort mij echter dat de andere kant van een dergelijk lastige afweging in drie regels af wordt gedaan. Dit getuigt van een gebrek aan nuance.

Hoe moet het dan wel? Wat is mijn oplossing? Ik stel voor dat we naar de Verenigde Staten als leerschool kijken. Daar wordt je bij elke keer dat je je paspoort, ID of rijbewijs verlengt gevraagd of je donor wil worden. Je kan je ter plekke inschrijven als je dat wilt, en als je dat niet direct wilt kan je altijd informatie mee naar huis nemen. Zo voorkom je ook het probleem van ‘een keer een brief gezien en daarna vergeten’ zonder aan het zelfbeschikkingsrecht te tornen. En dit kan natuurlijk op honderden manieren ingevuld worden. Denk aan het doen van belastingaangifte met drie extra hokjes: ‘Ja’, ‘Nee’ en ‘Ik wil op dit moment geen keuze maken’ (voorlopige ‘Nee’ dus). Veel van de voordelen, zonder de nadelen.

PS Ik ben zelf nog geen donor, omdat ik het een lastige beslissing vind en nog twijfel.

Floris van den Bosch