Prinsjesdag: de voorbeschouwing

Vandaag is het de derde dinsdag van september. Vandaag zal menig politica haar fraaiste hoofddeksel van haar hoedenplank nemen. Vandaag is een vreemde eend in de bijt daar het een van de weinige dagen in onze hypermoderne maatschappij is die nog veel tekenen vertoont van historische rituelen. Vandaag zal ons staatshoofd de Troonrede presenteren aan het parlement. Vandaag is het Prinsjesdag.

Waar de naam Prinsjesdag vandaan komt is een raadsel. Volgens de een slaat het op de in het oranje uitgedoste prinsjes tijdens de eerste keren dat deze festiviteit gehouden werd. Anderen claimen dat het verwijst naar de oude verjaardag van stadhouder Willem V, een dag waarop het hele land zich hulde in oranje kledij, hetgeen een uiting van prins- en oranjegezindheid was. Wat we wel zeker weten is dat Prinsjesdag al eeuwen gevierd wordt en dat het gepaard gaat met de nodige bombastische pracht en praal.

Prinsjesdag zag het levenslicht op 2 mei 1814 toen Koning Willem I, destijds nog ‘Soeverein Vorst der Verenigde Nederlanden’, de Staten-Generaal toesprak in de Trêveszaal te Den Haag. In deze tijd was ons land nog geen volwaardige parlementaire democratie, daar de koning in zijn eentje de scepter zwaaide. Dit veranderde in het revolutiejaar 1848, toen de Grondwetsherziening van Thorbecke het beleid in ons land overdroeg aan de ministers. De inhoud van de Troonrede lag vanaf nu dus in de handen van deze ministers. In het verleden bestond de inhoud voornamelijk uit mededelingen met betrekking tot de toestand van het leger en de vloot en de betrekkingen met andere landen. Pas vanaf 1918 nam de Troonrede haar huidige vorm aan: de presentatie van het regeerprogramma voor het komende jaar. Daarnaast heeft Prinsjesdag plaatsgevonden op meerdere dagen: voorheen werd de Troonrede op de eerste maandag in november gepresenteerd, maar deze datum gaf het parlement te weinig tijd om het beleidsplan te doorgronden, hetgeen voor 1 januari gebeurd moet zijn. Vandaar dat dit royale evenement werd vervroegd naar de derde maandag in september, maar ook deze dag stuitte op kritiek: men moest vaak al op zondag naar Den Haag reizen en dat was in strijd met de christelijke aard van ons land. Dus, u raadt het al, werd Prinsjesdag één dag opgeschoven en sinds 1887 wordt de opening van het parlementaire jaar gevierd op de derde dinsdag van september. De ingrijpende Grondwetsherziening van 1983 bracht de laatste grote verandering met betrekking tot Prinsjesdag. Voorheen was Prinsjesdag gelieerd aan de opening van de zitting van de Staten-Generaal, de periode wanneer er vergaderd werd. De laatste jaren voor de herziening had deze opening geen significante betekenis meer en werd derhalve afgeschaft. Het fenomeen Prinsjesdag en het voorlezen van de Troonrede moest echter wel worden gehandhaafd, zo meende men. Dit werd vastgelegd in artikel 65 van de Nederlandse Grondwet: ‘Jaarlijks op de derde dinsdag van september of op een bij de wet te bepalen eerder tijdstip wordt door of namens de Koning in een verenigde vergadering van de Staten-Generaal een uiteenzetting van het door de regering te voeren beleid gegeven.’

Vanaf 1983 wordt Prinsjesdag dus gevierd op dezelfde manier als het vandaag de dag wordt gevierd. Maar wat kunnen we vandaag nu verwachten? Allereerst zullen ’s morgens de puntjes op de i van de Rijksbegroting, die bestaat uit alle begrotingen van de afzonderlijke ministeries, worden gezet. Ditzelfde geldt voor de toelichting op deze begroting, de Miljoenennota, waarna beiden worden verzegeld in ‘het koffertje’. Artikel 105 van de Grondwet luidt dan ook: ‘De begroting van de inkomsten en uitgaven van het Rijk wordt bij wet vastgesteld. Jaarlijks worden voorstellen van algemene begrotingswetten door of vanwege de koning ingediend op het in artikel 65 bedoelde tijdstip.’. Vervolgens zal vanaf Paleis Noordeinde de Koninklijke stoet in al haar pracht en praal haar weg naar het Binnenhof zoeken. Waar Koning Willem-Alexander en zijn vrouw Maximá doorgaans de parade doorbrengen in de Gouden Koets, zullen zij dit jaar plaatsnemen in de Glazen Koets, wegens de apk-keuring van eerstgenoemde. Ondertussen zal de voorzitter van de Eerste Kamer de Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal openen. Wanneer het koninklijk rijtuig aangekomen is bij het Binnenhof, zal Koning Willem-Alexander het parlementaire jaar openen door de Troonrede voor te dragen, gezeten op de troon waar menig staatshoofd zich sinds 1904 gezeteld heeft. Op het Binnenhof zullen dan ook alle leden van zowel de Eerste als de Tweede Kamer aanwezig zijn. De vrouwen zullen hierbij in de spotlights staan vanwege de opvallende hoeden die zij dragen. Dit is een traditie die in 1977 is gestart door niemand minder dan Erica Terpstra, die uit respect voor de koninklijke familie een hoofddeksel droeg. Vervolgens zal de stoet weer dezelfde weg terug afleggen, waarna bij Paleis Noordeinde de balkonscène plaats zal vinden. ’s Middags zal de minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem, het eerdergenoemde koffertje overhandigen aan de Tweede Kamer. In de komende periode zullen de Algemene Beschouwingen plaatsvinden. Dit houdt in dat de leden van de Tweede Kamer, de ministers en de staatssecretarissen, vergaderen over de bekendgemaakte plannen. Dit jaar belooft extra interessant te worden met de nieuwe landelijke verkiezingen in aantocht.

Hoewel de inhoud van de Troonrede, Rijksbegroting en de Miljoenennota normaliter strikt geheim dient te worden gehouden, is er dit jaar al veel informatie uitgelekt. Dit is een verschijnsel dat de laatste jaren steeds vaker voorkomt. Partijen uit de coalitie krijgen ongeveer een maand van tevoren al toegang tot de desbetreffende informatie en ondanks de geheimhoudingsplicht, sijpelt er dikwijls informatie door. Dit tot ergernis van de oppositiepartijen. Zij hebben immers, in tegenstelling tot de coalitie, geen toegang tot de stukken en moeten het nieuwe beleid dus via de (sociale) media vernemen. Het goede nieuws is echter dat de gelekte stukken overwegend positief zijn. Mijn collega Joep zal hier in een volgend artikel dieper op in gaan, maar om alvast een tipje van de sluier te lichten: de economie trekt aan, de werkloosheid daalt en we gaan er ook wat koopkracht betreft op vooruit. Leve de Koning! Hoera, hoera, hoera!